Որո՞նք են ռադիոակտիվ քայքայման ամենատարածված տեսակները: Ինչպե՞ս կարող ենք պաշտպանվել առաջացող ճառագայթման վնասակար ազդեցությունից:
Կախված միջուկի կողմից կայուն դառնալու համար արձակվող մասնիկների կամ ալիքների տեսակից, կան ռադիոակտիվ քայքայման տարբեր տեսակներ, որոնք հանգեցնում են իոնացնող ճառագայթման: Ամենատարածված տեսակներն են ալֆա մասնիկները, բետա մասնիկները, գամմա ճառագայթները և նեյտրոնները:
Ալֆա ճառագայթում
Ալֆա քայքայում (Ինֆոգրաֆիկա՝ Ա. Վարգաս/ՄԱԳԱՏԷ):
Ալֆա ճառագայթման դեպքում քայքայվող միջուկները արձակում են ծանր, դրական լիցքավորված մասնիկներ՝ ավելի կայուն դառնալու համար: Այս մասնիկները չեն կարող թափանցել մեր մաշկի մեջ՝ վնաս պատճառելու համար, և հաճախ կարող են կանգնեցվել նույնիսկ մեկ թերթ թղթի միջոցով:
Սակայն, եթե ալֆա-ճառագայթող նյութերը օրգանիզմ են մտնում շնչառության, ուտելու կամ խմելու միջոցով, դրանք կարող են անմիջականորեն բացահայտել ներքին հյուսվածքները և, հետևաբար, վնասել առողջությունը։
Ամերիցիում-241-ը ալֆա մասնիկների միջոցով քայքայվող ատոմի օրինակ է, և այն օգտագործվում է ծխի դետեկտորներում ամբողջ աշխարհում։
Բետա ճառագայթում
Բետա քայքայում (Ինֆոգրաֆիկա՝ Ա. Վարգաս/ՄԱԳԱՏԷ):
Բետա ճառագայթման դեպքում միջուկները արտանետում են ավելի փոքր մասնիկներ (էլեկտրոններ), որոնք ավելի թափանցող են, քան ալֆա մասնիկները և կարող են անցնել, օրինակ, 1-2 սանտիմետր ջրի միջով՝ կախված իրենց էներգիայից: Ընդհանուր առմամբ, մի քանի միլիմետր հաստությամբ ալյումինի թերթիկը կարող է կանգնեցնել բետա ճառագայթումը:
Բետա ճառագայթում արձակող անկայուն ատոմներից են ջրածին-3-ը (տրիտիում) և ածխածին-14-ը: Տրիտիումն օգտագործվում է, ի թիվս այլ բաների, արտակարգ իրավիճակների լույսերում, օրինակ՝ մթության մեջ ելքերը նշելու համար: Դա պայմանավորված է նրանով, որ տրիտիումից առաջացող բետա ճառագայթումը ֆոսֆորային նյութի փայլ է առաջացնում ճառագայթման փոխազդեցության ժամանակ՝ առանց էլեկտրականության: Ածխածին-14-ն օգտագործվում է, օրինակ, անցյալի առարկաները թվագրելու համար:
Գամմա ճառագայթներ
Գամմա ճառագայթներ (Ինֆոգրաֆիկա՝ Ա. Վարգաս/ՄԱԳԱՏԷ):
Գամմա ճառագայթները, որոնք ունեն տարբեր կիրառություններ, օրինակ՝ քաղցկեղի բուժումը, էլեկտրամագնիսական ճառագայթում են, նման ռենտգենյան ճառագայթներին: Որոշ գամմա ճառագայթներ անցնում են մարդու մարմնով՝ առանց վնաս պատճառելու, մինչդեռ մյուսները կլանվում են մարմնի կողմից և կարող են վնաս պատճառել: Գամմա ճառագայթների ինտենսիվությունը կարող է նվազեցվել մինչև ավելի քիչ ռիսկային մակարդակներ՝ բետոնե կամ կապարի հաստ պատերի միջոցով: Ահա թե ինչու են քաղցկեղով հիվանդների հիվանդանոցների ճառագայթային թերապիայի սենյակների պատերը այդքան հաստ:
Նեյտրոններ
Ատոմային ռեակտորի ներսում միջուկային տրոհումը նեյտրոնների ազդեցությամբ շարունակվող ռադիոակտիվ շղթայական ռեակցիայի օրինակ է (Գրաֆիկա՝ Ա. Վարգաս/ՄԱԳԱՏԷ):
Նեյտրոնները համեմատաբար զանգվածեղ մասնիկներ են, որոնք միջուկի հիմնական բաղադրիչներից մեկն են։ Դրանք անլիցքավորված են և, հետևաբար, ուղղակիորեն իոնացում չեն առաջացնում։ Սակայն նյութի ատոմների հետ դրանց փոխազդեցությունը կարող է առաջացնել ալֆա-, բետա-, գամմա- կամ ռենտգենյան ճառագայթներ, որոնք հետո հանգեցնում են իոնացման։ Նեյտրոնները թափանցող են և կարող են կանգնեցվել միայն բետոնի, ջրի կամ պարաֆինի հաստ զանգվածներով։
Նեյտրոնները կարող են առաջանալ մի շարք եղանակներով, օրինակ՝ միջուկային ռեակտորներում կամ արագացուցիչների փնջերում բարձր էներգիայի մասնիկների կողմից սկսված միջուկային ռեակցիաներում։ Նեյտրոնները կարող են ներկայացնել անուղղակիորեն իոնացնող ճառագայթման նշանակալի աղբյուր։
Հրապարակման ժամանակը. Նոյեմբերի 11-2022